تنظیم خانواده؛ تک روایتی از تقلید کورکورانه ما از غرب
چنین تقابلی در دوران حکومت چپها در اتحاد جماهیر شوروی و نیز دوران زمامداری مائوئیستها در چین به وضوح به چشم می خورد. عیب کار در آنجا بود که نحوه نگریستن متجددین به موضوع تجدد، چالشهای بنیادین امنیتی را برای نظامهای حاکم ایجاد کرده بود. طرفداران تجدد با شعار عبور از سنت، بهره مندی حداکثری از تمدن غرب را در سرلوحه خواسته های خود قرار داده و اساساً تجدد را برابر با غربی شدن پنداشته بودند. در مقابل طرفداران نظامهای توتالیتر حاکم، با تاکید بر لزوم حفظ و پاسداشت انگاره های سنتی؛ با هرگونه تلاش برای نفوذ انگاره های مدرن به عنوان نماد تمدن غرب به مقابله برخواستند. بارزترین نمونه معاصر چنین وضعیتی که برای حفظ حکومتهای دیکتاتوری دست به هرگونه اقدامی زده اند، در کشورهایی چون کره شمالی قابل مشاهده است.
چنین مواجهه ای با هدف و ابزار کاملاً متفاوت همزمان با برخورد اولیه فرهنگ ایرانی با غرب نیز ایجاد شد. این تقابل که همزمان با دوران مشروطه به نقطه اوج خود رسید، بساط دسته بندی گروه های سیاسی را از آن دوران تا به امروز مهیا ساخته است. بر این اساس دو دسته کلان همواره در تقسیم بندیهای سیاسی کشور وجود داشته اند. دسته اول طرفداران سنت که غالباً در قالب مذهبیون فعالیت کرده اند. این دسته هرچند خود از طیفهای متعدد تشکیل شده است اما قاطبه آنها براین باور بوده و هستند که باید در دفاع از سنت و فرهنگ اسلامی-ایرانی به پا خواست و نیز تعامل مثبت با غرب و پالایش حداکثری را مورد توجه قرار داد. این دسته برخلاف نمونه های اشاره شده، گارد خود را کاملاً و مطلقاً نه بسته است و نه باز گذارده است. در مقابل این دسته، دسته دوم که معمولاً با عنوان لیبرالها از آنها یاد شده است اعتقاد به اجرای سیاست گارد کاملاً و مطلقاً باز در مواجهه با غرب به عنوان الگوی تمام عیار بشری را داشته اند. بنا بر این اعتقاد، تمدن امروزین غرب و هرآنچه محصول آن فرهنگ بوده است باید بی کم و کاست اجرایی گردد. بر این اساس مسیر پیشرفت یک جامعه تنها یک راه داشته و فرآیند مدرنیزاسیون تنها فرآیندیست که یک دولت می تواند برای رسیدن به سطح بالای توسعه یافتگی طی نماید.
طرفداران سنت باتوجه به ذهنیت تاریخی خود همواره نوعی بدبینی را نسبت به لیبرالها داشته و دارند. تاریخ معاصر ایران و تلاش لیبرالها برای گذار از سنت و پیاده نمودن اسلوبهای مدرن کاملاً وارداتی و تقلیدی از غرب به ویژه در دوران مشروطه به خوبی به چنین ذهنیتی مهر تائید می زند. عملکرد این تفکر در دوران پهلوی اول، پهلوی دوم و حتی سالهای آغازین انقلاب و برخی دوره ها در انقلاب اسلامی نیز چنین موضوعی را مورد تائید قرار می دهد.
در دوران پس از انقلاب اسلامی و بنا بر قرائن مبرهن طرفداران سنت به اریکه قدرت تکیه زدند. با اینحال دولتهای سازندگی و اصلاحات تحت تاثیر افکار لیبرال سیاستگذاری در وجوه گوناگون را در دستور کار قرار دادند. در این راستا سیاستهای مربوط به تنظیم خانواده و تلاش برای کاهش زاد و ولد ازجمله آشکارترین چنین اقداماتی بود. اجرای چنین طرحی تحت تاثیر تقلید کورکورانه از برنامه توسعه غربی مدرنیزاسیون به عنوان نماد تجدد و تمدن در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس دیدگاه های افراطی موجود در دوران مشروطه و پس از آن که گاه و بی گاه از حلقوم غرب زدگانی چون تقی زاده به گوش می رسید در دوران پس از انقلاب نیز در قالب اعمال سیاستهای تجویزی نهادهای بین المللی مالی، پولی و فرهنگی دنیا متجلی گشت. این نگرش با تاکید بر تقلید کورکورانه از غرب هرچند در ظاهر سخن از تعامل سازنده و پالایش فرهنگ غرب و "مصادره به مطلوب" به میان می آورد اما در مرحله اجرا دل در گرو فرهنگ و تمدن غرب داشته و با تاکید بر ارجحیت اقتصاد، اجرای آموزه های لیبرال را در دستور کار خود قرار داده بود.
تاثیر چنین رویکرد غلطی نه تنها در نمونه تنظیم خانواده بلکه در بسیاری از موارد دیگر سیاستگذاری خود را نشان داده است. تلاش برای حضور زنان در عرصه هایی که شریعت اسلام و سنت ایران چندان بدانها تاکید ندارد، تلاش برای استفاده از ابزارهای خاص قضایی در پیروی از شعارهایی چون حقوق بشر و . . . ، تنها بخشی از اقدامات منفعلانه ما در دوران پس از انقلاب است. در روزهای اخیر موضوع لزوم افزایش جمعیت کشور و پرهیز از اقدامات مبتنی بر برنامه های تنظیم خانواده به عنوان یکی از بارزترین نمونه های تقلید کورکورانه ما از غرب بسیار برجسته شد. در این رابطه رهبر انقلاب نیز تاکیدات مکرری را ابراز داشتند. فارغ از مزایای امنیتی متعدد طرح مذکور که در این نوشتار نمی گنجد، از لحاظ فرهنگی نیز این طرح جلوه خاصی از فرهنگ ایرانی را نمایان می سازد. نگاهی به فرهنگ و ادبیات اسلامی-پارسی و دقت در احادیث، روایات، کلمات قصار، اشعار و داستانهای غنی ایرانی شاهدی بر این ادعاست.
منبع : سایت محراب
